Kosova,
ky tmerr i patreguar
Në
mesin e shumë gazetarëve që mbuluan luftën në
Kosovë ishte dhe britaniku Mathhew McAllester, që punonte
për Newsday, e përditshme amerikane.
Por lufta në Kosovë nuk mbeti thjesht në raportet
e përditshme të gazetarit. Dy vjet pas përfundimit
të luftës ai botoi librin "Përtej maleve të
të nëmunve – Lufta brenda Kosovës".
Atëherë
kur NATO-ja sulmonte caqet serbe, UÇK-ja luftonte në
tokë, paraushtarakët dhe njësitet serbe masakronin
civilë. Historia që ai sjell është historia
e zakonshme e një familje shqiptare në Pejë që
është përpjekur të mbijetojë në kohën
e aparteidit, që u përpoq të mbijetonte gjatë
sulmeve ajrore të NATO-s dhe që në momentin e fundit
kur sulmet ajrore përfunduan dhe NATO-ja veç kishte
mbërritur në Prishtinë paraushtarakët e Miniçit
vrasin pesë nga shtatë fëmijët e familjes Bala,
njëherësh dhe Vjollcë e Musa Balën, duke lënë
pas vëllain tjetër Isa Balën, bashkëshorten
e tij Halishen dhe dy fëmijë që mbijetuan veç
në saj të fatit.
Libri
i publicistit McAllister është historia e një jete,
e një failje që pavarëissht kushteve të vështira
dhe dhunës megjithatë beson se fëmijët dhe puna
i japin kuptim jetës.
Natyrisht
kjo nuk mjafton për familjen Bala, historia e së cilës
është historia e njeriut që jeton nga komunizmi në
aparteid e më pas në luftë.
McAllester
nuk tregon luftën virtuale, por atë të vërtetën
ku çdo frymmarje më tepër është dhe shenjë
fati që je gjallë, apo e kundërta shenjë se
duhet ta mbash në shpinë një fat të tmerrshëm.
Në
vazhdim, nga ky libër sillet kapitulli "Vrasjet",
një dëshmi më shumë se tmerret e ndodhura në
Kosovë nuk janë treguar ende.
"Matanë maleve të të nëmurve"
- Lufta brenda Kosovës
Shkruan:
Matthew MCALLESTER
VRASJET
Dukej
sikur një betejë e armatosur kishte shpërthyer në
gjithë Pejën, ndonëse nuk mund të qe kështu.
Në qytet nuk kishte më armiq ndaj të cilëve
mund të luftonin serbët. Halishja ishte e trembur. Serbët
ishin çmendur krejt.
"Duhet
të ketë një marrëveshje", tha Isai që
kishte dëgjuar lajmet në televizionin e fqinjit, derisa
sateliti i tij nuk punonte më. "Mos u shqetëso. Ata
janë marrosur krejt dhe do të festojnë edhe humbjet
e tyre".
Është
e mërkurë, 9 qershor dhe serbët kanë humbur
dhe një tjetër betejë në Kosovë. Por këtë
rradhë, ndryshe nga 1389, fundi është i qartë.
Është një humbje e pastër. 610 vjet më
parë beteja në Fushë Kosovë kishte shënuar
rrënimin e Serbisë si një vend i pavarur, çfarë
bëri që beteja e famshme të shihej si humbje. Por
këtë rradhë është mundur. Nuk ka keqkuptime,
se marrëveshja që Millosheviqi do të nënshkruajë
me NATO-n është humbje dhe në dallim nga 1389 shumica
e serbëve të Kosovës nuk po rrijnë e të
kundrojnë si do të ecin gjërat pas konfliktit.
Ndonëse
pala e tij - NATO-ja dhe guerrilët e UÇK-së, kanë
fituar - Isai është i trembur. Ushtarët e mundur
mund t'iu kthehen civilëve për t'u hakmarrë. Dhe
serbët e thjeshtë, fqinjët, që tashmë duhet
të largohen nga shtëpitë e tyre pa faj, ndoshta nuk
do jenë aq të sjellshëm sa kanë qenë në
këto 11 javë të bombardimeve. Gjatë natës
Isai ulet në dritare i shqetësuar se dikush do të
vijë në shtëpinë e tyre. Balajt janë në
mesin e fare pak familjeve të mbetura në qytet dhe të
gjithë e dinë këtë. Ata janë një cak
i kollajshëm për dikë që do të hakmerret.
Isai shikon rrugën dhe heton me kujdes hijet që lënë
dritat e makinave të mbushura me veshje, gjëra të
vlefshme dhe fëmijët. Fillimisht ishin fqinjët e
tij shqiptarë që ikën kështu, ndërsa tani
ata serbë kanë filluar të braktisin shtëpitë
dhe qytetin. Ka nga ata që po ikin me traktorë, njësoj
si shqiptarët, duke u larguar nga fshatrat afër, përmes
Pejës drejt maleve që të çojnë në
Mal të Zi.
Duke
ndenjur e menduar pranë dritares, një ditë pasi NATO-ja
kishte ndërprerë bombardimet, Isai pa një Lada Niva,
të forcave policore të kamufluar në blu dhe purpurtë.
Ai e dinte se ajo i takonte Nebojsha Miniçit. E kishte parë
të kalonte gjatë këtyre javëve nëpër
rrugë dhe lutej të mos i vinte re se Balajt ishin ende
në qytet. Kishte dëgjuar shumë për Miniçin
gjatë këtyre javëve dhe nga të gjitha ato e
dinte se qe më mirë që Miniçi të mos
e dinte se ata ishin ende në shtëpinë e tyre.
Niva
është në krye të një kolone prej 15 makinash
që ecnin ngadalë kur hynë në rrugën Dushan
Mugosha dhe kaluan para shtëpisë së Isait. Makinat
e tjera janë të zeza, derisa banda e Miniçit thirret
Munje apo rrufeja. Isai i sheh dhe mendon: "Ata kanë armë
të luftojnë me gjysmën e Evropës".
Rada,
e dashura e Miniçit, një refugjate serbe e Bosnjës,
qëndron e ulur në vendin e pasagjerit, pranë Miniçit,
që mban një megafon në dorë derisa ecën
ngadalë në rrugët e Pejës.
"Vëllezër
serbë, Mos e lini Kosovën! Kosova është e jona!
Mos e lëshoni Kosovën!", thërriste Miniçi
nëpër rrugë. Më pas ai fillon të këndojë
këngë popullore serbe, nga ato që flasin për
krenarinë serbe dhe fitoren.
Më
pas makinat e tjera kanë pankarta kus shkruhet " Serbia
e Kosova - janë tonat". Parada e makinave kalon shtëpinë
e Isait dhe drejtohet në pjesët e tjera të qytetit,
derisa zëri bëhet gjithmonë e më i largët,
kurse autokolona i bie qytetit dy herë rradhaz.
"Ai
ishte i dëshpëruar dhe donte të riorganizonte njerëzit
e tij dhe të bashkohej me ata që kishin mbetur nga ushtria,
policia dhe grupet e tjera paraushtarake që ishin të gatshëm
të qëndronin dhe të prisnin ardhjen e italianëve
në qytet", kujton një ushtar serb me pseudonimin
"Gjorgje", që e kishte njohur Miniçin gjatë
luftës dhe kishte bashkëpunuar ngushtë me Munje.
"Ishte paraparë që ata të qëndronin dhe
të mbronin serbët e mbetur, të gatshëm për
të qëndruar. Njëherësh të mbronin qytetin
nga UÇK-ja derisa nuk kishin ardhur italianët. Nuk e
di se sa ishin, pasi vetë jam larguar dy ditë para fundit",
tregon Gjorgje.
Të
premten Isai shikonte civilët serbë, jo larg lagjjes së
tij, që kishin injoruar thirrjet e Miniçit dhe largoheshin
këtë rradhë me të madhe. Makinat e tyre kaluan
para shtëpisë së Isait në drejtim të Malit
të Zi. Vetëm pak njerëz kishin mbetur: pak ishin
shqiptarët që qëndruan dhe mbijetuan, tashmë
janë pak civilë serbë që janë të gatshëm
të qëndrojnë duke rrezikuar ardhjen e UÇK-së
dhe NATO-s për hir të shtëpive të tyre. Të
shtunën në mbrëmje Peja ishte më e qetë
krahasuar me ditët e fundit.
Rryma
ishte ndërprerë që në dreke, kështu që
Balajt u bënë gati për shtrat më herët
se zakonisht. Musai e kaloi paraditen tek Riza. Ai kishte marrë
dy litra raki me vete dhe pas disa orësh kur ishte laguar kishte
mbetur vetëm një litër. Tani ai është disi
i pirë dhe qëndron i ulur duke pirë cigaret njëra
pas tjetrës. Halishje po ngroh fasule në një ngrohëse
të vogël gazi. Nuk ka më kuptim të qëndrohet
më gjatë në errësirë derisa fëmijët
po bëhen edhe më shume grindavecë. Ata po e ndjejnë
se koha e çlirimit për ta është afër,
pas tre muajsh që kanë qëndruar mbyllur. Dje Halishja
kishte bërë petulla në oborr. Fëmijët pasi
i kishin ngrënë petullat me sheqer i kishin puthur duart
Halishes. Ishte një ndjesi feste. Edhe sonte fëmijët
ndiheshin njësoj, por Isai kishte ankth. Halishja dhe Vjollca
i veshën fëmijëve pizhamat që t'i çonin
në shtrat menjëherë pas darkës me fasule. Isa
po ndihmonte duke shtruar përdhe në dhomën e ndenjjes
për familjen e tij dhe në dhomën ngjitur për
familjen e Musait. Nesër, kishte njoftuar televizori, trupat
e NATO-s do arrinin dhe në Kosovën perëndimore.
Miku
i vjetër i Isait, Ramë Gashi, po mbante cigaren në
gishtat e hollë tashmë në ngjyrë kafe dhe tymoste
në errësirën e natës. Ora sapo ka kaluar tetë
dhe është shumë errësirë. Rama rri uluar
në karrige në oborrin e shtëpisë së tij
të mbyllur me dyer të larta hekuri, që gjendet në
krye të rrugës Kosmonauti. Derisa thithte cigaren mendonte
se si ia kishte dalë familja e tij të mbijetonte në
Pejë. Veç një grusht njerëzish kanë qëndruar
dhe kanë mundur të mbeten gjallë në Pejë.
Familja e tij ishte në mesin e 10 mijë njerëzve që
u dërguan në stadiumin e basketbollit dhe që të
nesërmen i thanë të kthehen në shtëpi.
Përveç kësaj ata u përpoqën dhe dy herë
të tjera por çdo herë i kthyen mbrapsht. Policia
ushtarake dhe paraushtarakët serbë e dinin që familja
e tij ishte në qytet. Rama madje ishte me Isanë në
gjykatë ditën e gjyqit të Musait. Ai i mbante mend
fjalët e Baçkoviçit.
Nga
jashtë dëgjohet zhurma e një makine dhe më pas
ndalet. Për fat të keq dëgjohen të trokitura
në derë. Rama qëndron i heshtur pa bërë
as zhurmën më të vogël. "Hapeni" dëgjohet
një zë burri që thërret në serbisht. "Hapeni!"
Rama sërish nuk lëviz. Kushdo që të jetë
ndoshta troket e shkon. Brenda në shtëpi janë gruaja
dhe tetë fëmijët, mes të cilëve dhe tre
vajza adoleshente, Shpresa, Shqipja dhe Valbona. I kujtohet dita
kur filluan bombardimet dhe kërcënimet e atij që
dihet se çfarë nami ka. Ishte një serb i madh i
quajtur Nebojsha Miniç. Njerëzit e tij kishin ardhur
në fillim të bombardimeve dhe kishin kërkuar para,
duke kërcënuar se do dhunonin tre bijat e tij nëse
plaku nuk jepte para në dorë menjëherë. Rama
është 65 vjeç dhe punët me shëndetin
nuk i ka fort mirë. Ka punuar si inxhinier dhe ka dalë
në pension pak vite më parë. Paratë nuk i ka
me shumicë, por atë ditë i dha aq sa mundi njerëzve
të Miniçit. Rama shpreson se kushdoqoftë ai që
po troket në derë nuk është Miniçi, djalli
që ai e njeh se si është. Derisa ishin dëgjuar
të goditurat në derë fëmijët ishin mbledhur
tek dritaret, shihnin oborrin dhe kishin ngulur sytë nga porta
e hekurt e shtëpisë. Ai filloi të dëgjonte njerëzit
që ngjiteshin në muret e shtëpisë dhe më
pas ja ku janë dorezat e zeza pa gishta, deisa një xhip
kaki rrafshoi muret e derës dhe hyri në oborr. Rama e
dinte se tashmë nuk mund të bënte asgjë.
Më
pas një fytyrë e vizatuar me viza të zeza shfaqet.
"Hapeni derën ju të q…nëne" thërriste
fytyra e vizatuar.
"Oh,
tungatë, prit veç një minutë se po vij ta
hapë derën" thirri Rama me zë mikpritës.
Hapi derën ku po rrinin Miniçi dhe njerëzit e tij.
Ishin gjithsej rreth 30 veta, të gjithë në tesha
kamuflazhi, të gjithë me fytyra të vizatuara me viza
të zeza dhe pa shenja identifikuese. Kishin ardhur në
gjashtë xhipa të mëdhenj.
Një
nga njerëzit e Miniçit i vuri armën në fyt
Ramës dhe shkuan nga dhoma e ndenjjes.. Fëmijët filluan
të bërtasin. Rreth nëntë prej njerëzve
të Miniçit ishin brenda në shtëpi.
"Mbylleni
gojën" iu kërcënua një nga burrat duke
ia drejtuar armën fëmijëve. Miniçi u ul në
kauçin trengjyrësh, të trëndafiltë, të
zi e blu në dhomën e ndenjjes, që ishte përballë
me derën e hyrjes dhe fuste gishtat në flokët e zinj
të prerë shklurt. Dy nga njerëzit e tij erdhën
në dhomën e ndenjjes derisa ai nga aty ku ishte mund të
jepte urdhëra edhe atyre që ishin ende në oborr të
shtëpisë. Miniçi kishte radiolidhëse nga ku
dëgjohej një tjetër zë burri, nga i cili dukej
se Miniçi merrte urdhëra. Njëherësh ai bisedonte
me familjen e Ramës. Ai dukej të ishte në një
gjendje të paparashikushme, ku sa kërcënonte me vrasje,
në minutën tjetër përpiqej të fitonte simpatinë
e njerëzve të shtëpisë.
"Këto janë kohë të vështira"
tha Miniçi derisa djersiste në uniformën e policisë.
Në dhomën e ndenjjes ishte ngrohtë, pasi aty qe dhe
nxehësja e bardhë. "Janë kohë të vështira.
E di që do vritem, por sonte do përpiqem të shpëtojë
jetët tuaja".
Fytyra
e zeshkët e Miniçit dukej e lodhur dhe frymëmarrja
i vinte era alkol. Rama dhe fëmijët i kishin parë
tatuazhet e Miniçit më parë dhe disa prej tyre
mund t'i shihnin sërish. Ja ku ishte sëpata, shkurtesa
JNA e veteranëve të ushtrisë, një kobër
në shpatulla që niste poshtë në shpinë,
katër S-të cirilike të slloganit serb dhe një
thikë. Por është dhe një thikë tjetër,
por prej vërteti që varej në brez së bashku
me revolen në xhepin e bluzës së gjelbër. Ata
e dinë pseudonimin e tij, Mrtvi. Sonte, vdekja kishte dhe dy
kryqe rreth qafës, një prej ari dhe një prej druri.
Njerëzit e Miniçit as qeshnin dhe as bënin shaka.
Për një kohë të gjatë ata qëndruan
në heshtje, e natyrisht prsinin urdhëra nga zëri
në radio. Herë pas here Miniçi thoshte ndonjë
fjalë si për të shpjeguar vetveten.
"Ne jemi luftëtarë" i tha ai familjes që
mërmëritën për të shtuar se se "askush
prej nesh nuk do të ikë prej këtej derisa sa të
vdesë dhe i fundit prej nesh. NATO-ja kurrë nuk do të
vijë këtu sa të jemi ne gjallë".
Më
vonë ai shpjegon se "sonte më në fund po pastrojmë
qendrën e qytetit."
Kaloi
një orë, ndoshta dhe një orë e gjysmë deris
Miniçi dha një urdhër.
"Joska
merre atë dhe le të të tregojë shtëpinë"
ai i tha njërit prej njerëzve të tij që Rama
e dinte se quhej Dalibor Banjac, por që njihej ndryshe si Joska.
Banjac ka flokë të shkurtra të verdha dhe është
rreth tridhjetë vjeç. "Ti e di se ç'duhet
të bësh."
Rama
ngrihet i tmerruar dhe drejtohet nga Joska dhe dy burra, një
nga të cilët është i gjatë e me mjekër
të zezë. Ata e vunë Ramën në ndenjësen
e pasme të makinës së zezë që priste përjashta.
Rama e ndjen se aty ku u ul pantallonat e tij u lagën. Vë
dorën të shohë se çfarë është
dhe kur e ngre para syve dora është e mbuluar në
gjak. Ai i drejton ata drejt shtëpisë së mikut të
tij Isa Bala, kasapit.
Në
shtëpinë e Isait, Joska dhe paramilitari me mjekër
shkojnë në derën kryesore derisa i treti qëndroi
jashtë me Ramën.
Agoni
duhet të lodhet pak para se ta zërë gjumi. Ai është
në atë gjendje superaktive përpara se lodhja ta kaploi
dhe ta kthejë si në filmat me kartona në gjumë
të pandërprerë. Kështu që Isai e merr në
qafë dhe ecin së bashku përreth shtëpisë.
"
Babë, dua të shkojë në shkollë", thërret
ai derisa i grah shpatullave të gjera.
"Patjetër
do të shkosh", thotë Isai.
"A
mundem me pas çantë shkolle?"
"Po
kam me të ble një çantë shkolle prej ari"
"Unë
do kem çantë shkolle prej ari" thërriste Agoni
në mes të të qeshurave.
"Pse
nuk do na blesh dhe ne çanta shkolle të arta",
pyet një nga fëmijët e Isait, që shikonte derisa
i ati kalëronte në shpinë Agonin.
"Unë
do t'ju blejë çanta diamanti krejtëve", hidhet
Halishja dhe gjithë familja është e lumtur.
Goditjet
vijnë nga poshtë prej portës kryesore. Është
nëntë e gjysmë e mbrëmjes. Njerëzit nuk
vijnë për vizitë në këtë kohë
veçanërisht kur nuk ka rrymë. Dëgjohet një
zë burri në serbisht. Isai ul Agonin përdhe.
"Hapeni
derën. Hapeni derën o shk….. Do t'ja u shkërdhej
zotin tuaj. Hapeni këtë derë".
Nuk
kishte asnjë nevojë të liheshin jashtë, ndaj
Isai nxitoi shkallëve me çelësa në dorë.
Dhe derisa bëhej gati të fuste çelësin në
portë i bie nga dora. Mungesa e rrymës ka krijuar errësirë
të plotë. Me të futur çelësin nis ta
rrotullojë. Dardania del në krye të shkallëve
.
"Çka
do na bëjnë? Cfarë do bëjnë ata me ne Babë?"
"Shko
brenda loçka ime. Mos u shqetëso"
Gishtat
e mëdha të Isait ndjejnë çelësin dhe
hapi derën.
"Nuk
do të na hapësh derën", dëgjon ai një
zë hakërrues.
Përballë
Isait janë shtatë a tetë burra me kamuflazh të
paisur me kallashnikovë, pistoleta, thika dhe granata. Një
tjetër pret përjashta në derën e një makine.
Të tjerët turren drejt shtëpisë dhe Isai nxiton
të ngjisë shkallët me ngut, derisa burrat bërtasin
pas tij. Ndonëse errësirë Isai mund të thoshte
me siguri se nuk njihte asnjë prej tyre. Isai është
në krye të shkallëve kur ndalet dhe i thotë
të sapoardhurve. "Merreni orën time", tha Isai,
thua se kjo do t'i kthente ata pas.
"Mbaje
orën dhe të gjithë të mblidhen në dhomën
e ndenjjes dhe qëndroni atje. Tani menjëherë".
Familja
Bala i bindet urdhërit dhe të gjithë në rresht
ulen në kauçin e lakuar që shtrihet në murin
qëndror dhe pjesa perëndimore përfundon në dhomën
e ndenjjes.
"Ju
jeni Musa dhe Isa Bala?" pyet një nga burrat.
"Po.
Mos na vrisni kemi fëmijë të vegjël", ia
ktheu Isai.
"Ata
nuk do na vrasin, hë", siguron Hajriu të atin. "Ata
nuk do na vrasin se ne jemi vetëm fëmijë"
Burrat
kanë kapele të zeza dhe janë të armatosur rëndë.
Një nga burrat në dhomën e ndenjjes është
Joska, por për momentin familja nuk e di se kush është
ai. Tjetri është i gjatë dhe me mjekër të
zezë. Ata i vënë flakën një jastëku
me shkrepse dhe e vënë në mes të dhomës
për t'i parë fytyrat familjes, t'i hedhin një sy
pengjeve të tyre dhe ndoshta të sigurohen se janë
në familjen e duhur.
"Ku
i keni paratë?" pyesin ata Isain dhe Musanë. Isai
ngrihet dhe shkon drejt një dhome të pasme të shtëpisë
nga ku nxjerr tre mijë marka.
"Ejani
me mua" i thotë Joska Isait dhe Musait. "Të
tjerët të rrinë ulur. Përjashta është
një tjetër paraushtarak me Ramë Gashin. Një
burrë qëndron të shohë shtëpinë, por
të tjerët marrin makinën e zezë dhe i bien shkurt
te rruga Dushan Mugosha, kalojnë përmes rrugës Ushtria
Popullore Jugosllave dhe rrotullohen tek qoshja, nga ku shtëpia
e Ramës është e para në të djathtë.
Nebojsha Miniç po priste kur ata erdhën. Isai e njohu
atë menjëherë. Miniç. Mrtvi. Vdekja. Është
ai që ka blerë suxhuk në shitoren e tij, që
banon jo larg prej aty, ishte po ai që ngiste një Lada
Niva një ditë më parë duke i bërë
thirrje nëpër rrugë bashkëqytetarëve të
tij serbë që të qëndronin. Duket qartë
se ai është në krye të njerëzve që
janë mbledhur tek shtëpia e Ramës. Dhe duket se ai
di shumëçka për Isanë dhe familjen e tij.
Joska i jep Miniçit paratë.
"Tre
mirë", thotë Miniçi.
"Po"
"Jo.
Aty ka shumë më tepër. Nxirrini jashtë, thyejini
nga një këmbë dhe do vijnë me shumë më
tepër para se kaq. Do t'jua vrasim fëmijët nëse
nuk ja jepni paratë".
Ai
i thotë këto fjalë i shkujdesur dhe njëjherësh
nxjerr revolen duke ia vënë në kokë Isait.
"Kam
dhe 4'900 të tjera", thotë Isai.
"Joska,
merre atë dhe sill paratë", thotë Miniçi.
Joska
dhe Isa shkojnë sërish në shtëpinë e Isait.
Rama
dhe Musa rrinë me Miniçin në dhomën tjetër
të ndenjjes të shtëpisë së Ramës,
që është në të majtë të derës
kryesore.
"A
doni kafe? e pyet Rama Miniçin, ashti siç bëhet
me mysafirët e respektuar.
"Po
plak e dua një kafe", thotë Miniçi.
"Edhe
unë" thotë Musa.
Të
tre qëndrojnë të ulur në heshtje derisa një
nga bijat e Ramës përgatit kafen turke, që e sjell
në filxhanë të vegjël dhe i vendos nga tabakaja
në tryezën e kafes, prej druri. Rama i dobët e i
zbehtë, por i mençur shpreson se e ka krijuar një
lidhje me Miniçin gjatë kafes. Ai do që ta bëjë
Miniçin të ndihet si mik, me gjithë mirësjelljen
e Ballkanit që e kërkon ky rol. Nëse ju hyni në
shtëpinë e një shqiptari padyshim ai ju mbron me
jetën e vet.
"Dëgjo,
a do ma kursesh jetën pasi kam shumë fëmijë"",
pyet Rama.
"Do
jetë shumë e vështirë për ta shpëtuar
jetën, por sonte do përpiqem, thotë Miniçi.
"Por pas natës së sotme do të jetë shumë
e vështirë të të shpëtojë jetën,
pasi dhe unë kam urdhërat e mia".
Rama
nuk e kupton krejt se çfarë do të thotë kjo,
por nuk e shtyn më tutje duke besuar se e ka një grimë
vullneti të mirë nga Miniçi. Rama beson se Miniçi
është paramilitari i dytë më i fuqishëm
tani në Pejë dhe nëse ai thotë se dikush duhet
të vdesë ai do vdesë. Duket sikur familja Gashi ka
dhe një ditë më shumë jetë falë mëshirës
së Miniçit.
Në
këtë kohë në shtëpinë tek rruga Dushan
Mugosha, Isa merr 4'900 markat e fshehura dhe ia jep Joskës.
"Sa
para të tjera ke?, pyet Joska.
Kjo
është e gjitha, 4'900 marka", përgjigjet Isai.
"A
je i sigurt?"
Isa
mendon se Joska do të mbajë një pjesë për
vete pa i treguar Miniçit.
"Jam
i sigurt".
Joska
e beson Isanë. "OK shkojmë", thotë ai.
Në
shtëpinë e Ramës Miniçi merr 4'900 markat
dhe duket i bindur se nuk ka para të tjera në shtëpinë
e Isait.
"Ktheje
ku e morre", thotë Miniçi duke drejtuar dorën
nga Isai.
"Po
mua?", pyet Musa.
Miniçi
qesh."Ty do të mbajmë", ia kthen.
Joska
dhe Isa kthehen në shtëpinë e Isait. Musa mbeti dhe
duket se e ka mbërthyer paniku. "Merreni këtë"
i thotë Miniçi dy nga njerëzve të tij për
Musanë dhe Rama dëgjon zhurmën e makinës që
morri Musanë.
Në
rrugën Dushan Mugosha, Isa dhe Joska ngjisin shkallët
e shtëpisë dhe i bashkohen anëtarëve të
tjerë të familjes dhe paramilitarëve me mjekra. Isa
ulet bri të preferuarit të tij, Agonit dhe i përkëdhel
qafën e hollë.
"Po
të kisha një pushkë i kisha vrarë ata"
i pëshpërit të atit në vesh Agoni. Isa e përqafon
djalin e tij të vogël.
Joska
shikon nga Vjollca dhe me veprime i thotë asaj duke i drejtuar
pushkën "Ngrihu". Dhe Vjollca ngrihet.
Njeriu
me mjekër në dhomën e ndenjjes mbikqyr me armë
anëtarët e familjes, derisa Joska e çon Vjollcën
në dhomën e pasme, përbri me dhomën ku gjendjet
e shtrirë Mahia. Plaka e paralizuar dëgjon ngashërimat
e nuses së djalit, derisa gjithë shtëpia bie në
heshtje. Pas pak minutash hapet dera e dhomës ku ishte Vjollca
dhe ajo del prej andej me flokë të shprishur dhe e heshtur.
"Çfarë
të bëri", e pyet Isai.
"Asgjë",
thotë ajo derisa dhunuesi e kthen atë sërish në
kauç. "Asgjë".
Njeriu
me mjekër rrotullohet tek Isai dhe i vë pushkën në
kokë si ndëshkim për pyetjen.
"Babë,
Babë", thërret një nga fëmijët e Isait.
"Mbylle
gojën ose ju vramë", hakërrohet burri.
Derisa
ecin drejt kauçit Joska kërkon nga Vjollca t'i japë
krejt bizhutë, përfshi unazat, qaforen, byrzylukun. Ajo
heq gjthë arin dhe ia jep paramilitarit.
Vjollca
ndihet e turpëruar. Burri me mjekër sapo e kishte detyruar
të bënte çkado me të, derisa pjesa tjetër
e familjes gjendje në dhomën e ndenjjes e kërcënuar
me pushkë, kurse vjehrra e dëgjonte. Çdo anëtar
i familjes që ishte në një moshë që kuptonte
e dinte se Vjollacën sapo e kishin dhunuar, derisa më
të vegjëlit e kishin kuptuar se mamit, apo teta Vjollcës,
burri me mjekër i kishte bërë diçka të
keqe. Është fat që burri i saj, i cili tani mund
të ishte i vdekur nuk ishte aty. Ndoshta ai kurrë nuk
do ta merrte vesh.
Vjollca
po vuante turpin e saj dhe për pak minuta derisa po ulej në
kauç, kurse dy burrat bënë gati kallashnikovat
dhe pyetën "A janë të gjithë këtu?"
"Po",
tha Isai "Të gjithë këtu jemi".
Pa
asnjë fjalë shtesë ata ngrehën armët dhe
i bënë gati për t'i shkrepur AK-47. Ata qëlluan
së pari fëmijët.
Halishja
bëri atë që do bënte çdo nënë.
U hodh mbi fëmijët duke u përpjekur që plumbat
të binin mbi të. Derisa ajo gjendet përgjatë
kauçit ata masakrojnë fëmijët, plumbat grijnë
trupat e tyre, duke hedhur në të katër anët
copa lëkure, apo organesh të brendshme derisa ata vazhdojnë
me breshëritë e tyre. Plumbat kur dalin nga trupat lënë
në kurriz vrima edhe më të mëdha se kur kanë
hyrë në trup. Më pas plumbat përshkojnë
kadifen e kauçit për t'u përplasur në mur.
Disa rikthehen në dysheme, derisa të tjerë plumba
shpërndahen andej-këtej.
Kur
filluan breshëritë e plumbave Vetoni vrapoi dhe brenda
sekondit u gjet në dritaren tip francez që çon
drejt ballkonit. Shtyn derën, kacavirret nga ballkoni dhe më
në fund hidhet në oborrin e shtëpisë. Ndonëse
i vogël dhe me eshtra ende të brishta duket se në
ato momente asgjë nuk i bën përshtypje. Madje nuk
e vuri re që e kishte vrarë këmbën derisa kacavirrej
në hekurat e ballkonit. Pas tij vrapon Isai që e pa djalin
të largohej nga kauçi në drejtim të ballkonit.
Ai e morri menjëherë vendimin se duhet ta mbronte të
birin, pasi të tjerët në dhomë nuk kishin më
asnjë shans të mbeteshin gjallë. Vetëm Vetoni
kishte shpresë të mbijetonte. Ndonëse peshë
e rëndë ai u hodh nga ballkoni kapi djalin për dore
dhe vraponte rrugëve nëpër natë. Një nga
burrat me kallashnikovë vazhdon të lëshojë breshëri
plumbash, por ato nuk arrijnë të prekin as Isain e as
Vetonin. Ata arrijnë së pari në shtëpinë
e një fqinji serb, të cilët nga frika nuk i ndihmojnë.
Isai vrapon dhe e lë Vetonin në shtëpinë e Rizës
për t'u kthyer pas pak minutash në shtëpinë
etij.
Në
kaosin e krijuar nga arratija e Vetonit dhe Isait edhe një
fëmijë tjetër arrin të largohet. I pa vënë
re nga burrat e armatosur, Roni i vogël hidhet nga kauçi
dhe vrapon në korridorin e shtëpisë. Ai vrapon për
atje ku beson se është i sigurt, tek gjyshja e paralizuar.
Gjyshja Mahie qëndronte e shtrirë dhe dëgjonte tek
vdisnin njerëzit e familjes. Dhe ja dëshpërimisht
në krahët e saj gjendet i nipi. Ajo mendon se ndoshta
tani është rradha e saj. Megjithatë mendja i shkon
se mund ta mbrojë Ronin me trupin e saj. Kështu e merr
djalin e vogël, fëmija i fundit nga shtatë fëmijët
dhe e fsheh poshtë këmbëve të saj të pajeta.
Është hera e parë që ato këmbë pas
kaq vitesh po shërbejnë për diçka dhe këtë
rradhë po shpëtojnë një jetë. Kur burrat
e armatosur hyjnë në dhomën e saj thonë se nuk
ia vlen të merresh me të, derisa nuk e panë fëmijën
që rrinte i heshtur i fshehur nën mbulesa dhe i bërë
njësh me trupin e gjyshes. Ndoshta edhe ata e kanë humbur
aftësinë të numërojnë se sa fëmijë
mungojnë. Ndoshta ia ka marrë mendja se ia ka marrë
vrapit natën nëpër rrugë. Ndoshta kanë
në plan të djegin shtëpinë e bashkë me
të gjithçka është brenda.
Dhe
kur kanë mbaruar me gjithçka, kur mendojnë se kanë
vrarë gjithë familjen, me përjashtim të plakës
së paralizuar në dhomën e pasme, me të cilën
as nuk ia vlente të merreshe, e derisa ati dhe biri ishin arratisur
nga ballkoni, ata i vunë flakën disa jastëkëve
dhe i lanë ata të digjen.
"Shkërdhatat
e kërkuan këtë", dëgjoi Halishja të
thoshin derisa dy burrat largoheshin. Hapat e tyre dukeshin të
rëndë derisa ecinin nëpër dyshemenë që
e kishte mbuluar gjaku që po përphapej me shpejtësi
ngado. Vendet që nuk i kishte mbuluar gjaku dukeshin si ishuj
të rrethuar nga det gjaku. "Këta qenër kërkuan
NATO-n".
"I
kam dhier mu në shpirtin shqiptar", iu përgjigj tjetri.
"Shiko,
le të hedhim ca granata kështu që shtëpia të
digjet. Më mirë të mos lëmë shenja që
t'i gjejnë të tjerët"
Burrat
i heqin siguresën dy granatave të dorës dhe i lënë
në shkallë, të cilat duke qenë prej druri do
marrin flakë lehtësisht. Me shpejtësi ata u larguan.
E shtrirë mbi trupat e fëmijëve Halishja dëgjoi
dy shpërthime, që nuk shkaktuan dot zjarr. Ndoshta mjekëroshave
nuk iu intereson shumë për të djegur shtëpinë
pasi nuk kthehen pas të kontrollojnë a t'i torturojnë
sërish. Ndoshta janë shumë të zënë.
Trupat e NATO-s janë në Prishtinë dhe brenda një
dite ato do jenë dhe në Pejë. Ndoshta atyre iu duhet
të bëjnë bagazhet gati për t'u larguar para
se të nisen nga malet drejt Rozhajës.
Kanë
kaluar 30 minuta që kur paraushtarakët erdhën në
shtëpinë e Isait. Tani ora shënon 10 e mbrëmjes.
Pesë
nga shtatë fëmijët gjenden në kauç me
trupat e copëtuara nga plumbat. Katër prej tyre janë
të vdekur. Nita ka humbur vetëdijen, por është
ende gjallë. Nëna e saj, Vjollca edhe ajo ka vdekur. Halishja
është qëlluar tetë herë, në krah,
në kraharor në gjoks. Burrat menduan se ishte e vdekur.
Edhe Halishja beson se shpejt do të vdesë.
Halishja
tërhiqet dhe sheh mbi kauç trupat e fëmijëve
njëri-mbi tjetrin si dhe Vjollcën. Zvarritet nëpër
tërë shtëpinë duke kërkuar kush ka mbijetuar,
por nuk gjen askënd. Mahia dhe Roni janë të heshtur
në tmerrin e tyre. Kontrollon në banjë, në depo
derisa gjaku është ngado dhe ajo duke u mbajtur në
mure i lyen ato gjithë gjak.
Kthehet
sëish në dhomën e ndenjjes ku sheh se Nita është
ende gjallë, por e plagosur rëndë.
"Oh
loçkë, tani duhet të shkojmë", thotë
Halishja. "Duhet me shku në spital".
"Nuk
e lë mamin", thotë Nita. "Nuk e lë, jo,
ajo do zgjohet shpejt."
Halishja
përpiqet ta bindë Nitën, por ajo nuk do të largohet.
10
minuta pas breshërive Isai kthehet në shtëpi vetëm.
Është i tmeruar nga ajo që beson se do gjejë
në shtëpi, vrasësit dhe kufomat e fëmijëve.
Berenda
në shtëpi janë Halishja dhe Nita, dhe dëmet
e shkaktuara nga granatat, gjaku dhe ajo pishinë e errët
gjaku në dhomën e ndenjes. Isai dhe Halishja flasin nxitimthi,
pa kuptim derisa askush nuk e dëgjon njëri-tjetrin. Isai
përpiqet ta marrë Halishen me vete e të largohen
nga shtëpia. Ai është i tmerruar se ata do kthehen
sërish. Tani është rradha e Halishes të mos
pranojë t'i lërë kufomat vetëm. Fëmijët
e saj kanë vdekur dhe ajo është qëlluar aq shumë
herë, po humb aq shumë gjak sa që padyshim do të
vdesë së shpejti.
Ajo
do të qëndrojë me ta.
Isai
largohet të shohë sërish Vetonin dhe kur kthehet
nuk e gjen Halishen aty. E frikësuar për vdekje se ata
do ktheheshin prapë Halishja hidhet nga ballkoni dhe troket
tek shtëpia e Rizës. Më vonë në ditarin
e tij Riza shkruan: " Ia hapa derën. Mezi qëndronte
në këmbë. E ndihmova të hynte brenda dhe pashë
se ishte e mbuluar në gjak. E vendosëm në qilar si
vendi më i sigurt, kurse ajo na tha se ishte plagosur në
gjoks. Ajo nuk pushonte së qari e së rënkuari për
fëmijët, duke thënë se nuk ka më kuptim
të jetonte pa fëmjët, jeta e saj nuk vlen më
asgjë. Ishte errësirë e thellë, aq sa nuk mund
të shikonim as se ku ishin plagët. Edhe fëmija i
saj qante. Isai nuk po dukej. Më vonë e pamë se kishte
hemorragji të madhe nga e cila dhe mund të vdiste, por
si ta ndihmonim kur nuk kishim as dhe një shkrepse të
vetme. Breshëritë e plumbave dëgjoheshin papushim
dhe nga drejtime të ndryshme. Tani as mund ta mendonim të
largoheshim nga shtëpia. Si mund ta linim të plagosurën
vetëm. Ta merrnim me vete ishte e pamundur pasi ajo nuk mund
të ecte. Nga ana tjetër nuk e mbanim dot, pasi ishte e
rëndë, mbi 100 kile. kështu ia lëmë veten
në dorë fatit."
Ende
në shtëpi Isai gjen Ronin në dhomën e pasme
dhe vendos që të mos ta lërë tek shtëpia
e Rizës në mënyrë që familja të kishte
më shumë gjasa t'i mbijetonte sulmeve të tjera të
paraushtarakëve. Isai e lë nënën në dhomën
e saj dhe del në rrugë së bashku me Ronin. Nita nuk
pranon të largohet nga e ëma dhe mbetet aty e shtrirë
në mesin e të vdekurve, derisa plagët i kullonin
gjak në kauçin edhe ashtu të zhytur në gjak.
Në
cepin e një shtëpie të djegur, vetëm dy dyer
larg shtëpisë së tij Isai hyn në rrënoja
dhe e gjen një cep ku çatia ende mbahej. Aty ndihej
era e djegjes së dy muajve më parë. Kjo ishte një
nga shtëpitë e para të djegura në Brezhnik.
Nuk dihet se si, por flakët kishin harruar një shtrat,
në të cilin Isai e vë Ronin. Djalin e vogël
e zë gjumi. Isanë nuk e zë gjumi. Roni zgjohet herë
pas here natën dhe kapet pas Isait i trembur nga ëndërrat
e këqija. "Mos ki frike. Fli", ia kthente Isa.
I
ulur mbi mbulesat e shtratit, me kokën pas murit, Isai shtrin
qafën. Është e dhimbshme, e padurueshme, e mbushur
mëri. Kjo është hera e parë që i duhet
të mendojë. Ka parë t'i vriten fëmijët,
derisa nuk e di ku e ka vëllanë. I kujtohet hakërrimi
i Baçkoviçit se do të vriste të vëllanë
me thikë, duke e prerë në copa.
Riza
për atë natë shkruan në ditarin e tij: "Halishja
rrinte pa bërë zhurmë vetëm nuk pushonte duke
këkruar ndjesë për shqetësimin që na kishte
shkaktuar. Nuk ankohej për dhimbjet e veta, vetëm donte
të kthehej në shtëpi që të mos na dëmtonte
ne. Shihja në të një shpirt të madh e bujar.
Breshërtië dëgjoheshin ende.
Halishja
më tha se kishte ftohtë pasi e pyeta si ndihej. E mbuluam
sërish dhe e vendosëm në kauç dhe i kërkova
të mbahej dhe e këshillova të mos lëvizte shumë
që të kufizonte humbjen e gjakut. Isai ende nuk erdhi.
Druheshim se e kishin vrarë dhe atë".
Rreth orës 5 të mëngjesit Isa zgjon Ronin dhe ata
ecin në rrugë drejt qendrës së policisë.
Riza kryqëzohet me ta dhe ndihet i lumtur që janë
gjallë.
"Pas
gjysmë ore vjen Isai me djalin e Musës", shkruan
Riza. "Ai tha se kishte qenë në qendër dhe kishte
kërkuar ndihmën spitalore për Haliishen dhe Nitën.
Ata i kishin premtur se urgjenca do të vinte"
Isai
gjeti një polic serb që e njihte me emrin Kaplan e që
ra dakord t'i çonte Halishen dhe Nitën në spital.
Isa trembej nga Kaplani. Ai e pyeti se kush e kishte bërë
këtë.
"Miniç
dhe njerëzit e tij", i tha Isa.
"Më
vjen keq. Kjo nuk është në rregull", tha Kaplan.
Ai
po i çon ata në spital që gjendet në pjesën
perëndimore të qytetit në rrugën që të
çon nga Patriakana dhe gryka e Rugovës. Halishja dhe
Nita qëndrojnë afër njëra-tjetrës, e megjithëse
kanë kaluar 12 orë ende u rrjedh gjak. Ato janë tepër
të këputura.
"Faleminderit
Zotit ti ke shpëtuar", i pëshpërit Nita Halishes.
"Ti do kujdesesh për mua njësoj si mami, apo jo?"
"Po
loçkë." Halishja e ndjen përqafimin e butë
të Nitës.
Kur
arrijnë në spital Halishja dhe Nita rrethohet nga një
numër motrash medicionale shqiptare që kishin mbetur.
Ato i çojnë menjëherë tek kirurgjia, ku në
shërbim është një mjek serb. Ai quhet Jovica
Marinkoviç. Në Pejë nuk kanë mbetur mjekë
shqiptarë. Marinkoviç është mjek ushtarak,
është me uniformë. Shikon gruan dhe vazjën e
vogël dhe i drejtohet Isait "Duhet t'i japim gjak menjëherë".
Mjeku pyet për grupin e gjakut të Halishes dhe Nitës.
"Sa anëtarë të familjes të kanë vrarë"
pyet doktori Isën. "Pesë, kurse vëllai është
zhdukur", thotë Isa. Marinkoviçi bë kryq dhe
pyet" Si mund të bënin një gjë të
tillë? Si? Shiko unë do përpiqem t'i shpëtojë.
Mos ki frikë se jam serb. Do të bëjë gjithçka
mundem".
Isa
largohet nga spitali pasi ka lënë atje gruan dhe mbesën.
Ka një energji brenda tij. Ai nuk mund ta përballojë
idenë se macet mund të lëpijnë gjakun dhe trupat
e familjes së tij, apo se mund të marrin erë në
të nxehtën e qershorit. Ai nxiton drejt shtëpisë
dhe gjen qese plastike dhe i vë në katin nën tokë
ku është freksët e ku fëmijët rrinin gjatë
bombardimeve. Riza është me Isanë dhe e ndihmon.
Një nga një ata i marrin trupat nga dhoma e ndenjjes nëpër
shkallë dhe i sjellin poshtë duke i shtrirë në
plastikë. Riza ndihet i pafuqishëm kur shikon se një
pjesë e kokës së Dardanes nuk është shkëputur
nga breshëritë. Derisa Isa e ngre në krah kufomën
e Dardanes pjesë nga truri dhe kafka bien në dysheme.
Isait i duhet të mbledhë me dorë trurin e së
bijës. Edhe një pjesë e kokës së Agonit
të vogël nuk është në vend.
Kur
ata janë të gjithë në katin nën tokë
ai i mbyll plastikat dhe sigurohet se tani asnjë kafshë
nuk do ushqehet me trupat e fëmijëvë të tij.
...
Në spital Marinkoviçi operon së pari Nitën,
gjendja e së cilës është më e rëndë.
Ajo vdes gjatë operacionit. Pesë nga shtatë fëmijët
tani janë të vdekur.
Më
pas ai i shpëton jetën Halishes. Në dhomën e
operacionit ai i tregon asaj se ishte qëlluar tetë herë,
gjashtë herë në trup dhe dy herë në krah
dhe se ishte me fat të mbijtonte pas kaq orësh duke humbur
gjak.
Ai
i thotë se ajo duhte të qëndrojë në sital
për dy muaj e të pushojë, derisa i shpreh keqardhjen
për vdekjen e fëmijëve. Ai i tregon se Nita vdiq.
|